آبیاری تحت فشار مصداق بارز اصلاح الگوی مصرف روابط عمومی سازمان جهادکشاورزی استان هرمزگان
قسمت دوم
اشاره:
استان هرمزگان از مناطق کم آب و گرم و خشک کشور است و در سالهای اخیر با خشکسالی های پی در پی دچار کم آبی شدید و مضاعف شده است. همین امر باعث گردیده تا کشاورزان بیشتر متوجه اهمیت موضوع شده و درصدد برآیند تا با استفاده از روشهای آبیاری تحت فشار بتوانند مشکل کم آبی خود را کاهش دهند و در این راه موفقیتهای چشمگیری داشته اند. زیرا با اجرای طرحهای آبیاری تحت فشار که منجر به افزایش راندمان آبیاری می گردد، نه تنها تنش آبی را مرتفع ساخته که در بعضی موارد افزایش سطح زیرکشت را نیز به دنبال داشته است.
شروع آبیاری تحت فشار در استان از سال 72 بوده و تاکنون نیز ادامه دارد. بطوریکه سالانه با ترویج این شیوه آبیاری در بین کشاورزان، سطح بیشتری از اراضی تحت پوشش این سیستم قرار می گیرند.
از ابتدا تا شروع برنامه چهارم (سال 84) 16994 هکتار از اراضی کشاورزی تحت پوشش آبیاری تحت فشار قرار گرفته و هم اکنون 30967 هکتار از اراضی استان با این روش آبیاری می شوند.
میانگین عملکردی سالانه این طرح در استان معادل 30967 هکتار بوده که در مجموع 21 درصد از اراضی آبی استان را شامل می شود که از شاخص 8 درصدی کشور جلوتر است.
طبق مطالعات امکان سنجی انجام شده پتانسیل بهره برداری جهت اجرای سیستم آبیاری تحت فشار 80000 هکتار بوده که تاکنون در 30967 هکتار از اراضی اجرا شده و امکان اجرای این سیستم در 49033 هکتار از اراضی وجود دارد.
در حال حاضر راندمان کلی آبیاری در اراضی که به روش سنتی آبیاری می شوند در حدود 35 درصد است. لیکن با اجرای سیستم های آبیاری تحت فشار می توان این مقدار را به 85 درصد در اراضی که به روش قطره ای و 70 درصد در سیستم بارانی افزایش داد.
-------------
کود ازته:
کارایی ازته در هنگام مصرف با آبیاری قطره ای به مراتب بیشتر از سایر روش ها است؛ چراکه در این روش کود به منظور غلظت مشخص در محلی که ریشه های گیاه قرار دارند، تزریق می شود. کودهای ازته یا به صورت جامد و یا به صورت محلول همراه با سایر مواد غذایی برای استفاده در آبیاری قطره ای در دسترس است. اکثر کودهای ازته جامد، حلالیت بسیار بالایی داشته و می توان آنها را به صورت محلول در آورده و سپس به داخل سیستم تزریق نمود. کودهای ازته به صورت نیترات آمونیم، سولفات آمونیم، اوره، نیترات کلسیم و کود ازته به صورت مایع موجود بوده که پس از وارد شدن به خاک به نیترات تبدیل شده و مورد استفاده گیاه قرار می گیرند. گرچه خطر گرفتگی قطره چکان در اثر استفاده از کودهای ازته بسیار نادر است، اما این احتمال وجود دارد که به دلیل وجود ازت رشد میکرو ارگانیسم ها در داخل سیستم زیاد شده و سرانجام منجر به انسداد آنها شود، لذا توصیه می شود، پس از خاتمه تزریق کود، سیستم حداقل به مدت یک ساعت با آب معمولی به فعالیت آبیاری خود ادامه دهد تا تمام کودها از داخل آن شسته شوند. اکثر زارعین مقدار کود ازته مورد نیاز گیاه در سال را به تعداد آبیاری ها تقسیم کرده و به تدریج به زمین می دهند مثلاً اگر قرار است در هکتار 100 کیلو کود ازته به باغ داده شود در هر ماه معادل میزان کود تقسیم بر تعداد ماه های آبیاری، کود از طریق سیستم قطره ای وارد خاک شود؛ اما چون نیاز گیاه در طول فصل رشد متفاوت است توصیه می شود، زارعین بر اساس نیاز فیزیولوژی یک گیاه به کود، مقدار آن را برای هر نوبت محاسبه و به سیستم تزریق کنند.
در مورد گیاهان گلخانه ای و سبزیجات که با سیستم قطره ای آبیاری می شوند، نیاز کودی آنها در طول یک دوره کوتاه رشد نسبتاً زیاد بوده و لازم است کود بیشتری از طریق سیستم به گیاه داده شود. تجربه نشان داده است که تزریق کود ازته با غلظت 2500 میلی گرم در لیتر نیز اثر منفی بر سیستم نداشته است.
کود فسفره:
تزریق کودهای فسفره در سیستم قطره ای این خطر را به همراه دارد که با کلسیم و منیزیم موجود در آب، آبیاری وارد واکنش شده و مواد غیرمحلولی که باعث انسداد قطره چکان ها می شود را به وجود آورند. اما نتایج تحقیقات اخیرنشان داده اگر مصرف این کودها با مدیریت صحیح صورت پذیرد، این خطر وجود نخواهد داشت. مثلاً با تزریق مقداری اسید این مشکل برطرف می گردد. روش دیگر استفاده از اسید فسفریک است که هم اسیدیته آب را پایین می آورد و هم فسفر آن مورد استفاده گیاه قرار می گیرد. حرکت فسفر در خاک به قدری کند است که اکثراً وارد کردن آن را در سطح خاک همراه با آبیاری توصیه نمی کنند، اما نتایج تحقیقات اخیر نشان داده است که آبیاری قطره ای در این مورد استثنا است. به طوری که اگر فسفر به میزان کم همراه با آب به زمین داده شود، جابجایی آن زیاد است؛ دلیل این امر آن است که چون فسفر توسط قطره چکان ها در یک نقطه از خاک وارد می شود، جایگاه ذرات خاک به سرعت از فسفر اشباع شده و حرکت آن را همراه با آب و خاک در جهات مختلف تسریع می نماید. برخلاف کودهای ازته، فسفر می بایست قبل از کشت و یا در اوایل کشت به خاک داده شود، لذا تمامی فسفر مورد نیاز آبیاری های اول به زمین داده می شود.
کود پتاسیم:
اکثر خاک ها به قدر کافی از پتاسیم غنی بوده لذا نیازی به کودپاشی در آنها نیست، اما نیاز سبزیجات و برخی گیاهان درختی مثل آلو به قدری یاد است که می بایست این کمبود توسط کودهای شیمیایی پتاس دار تامین گردد. کودهای پتاسی هرچند تحرک کم دارند، اما به خوبی در آبیاری قطره ای قابل استفاده بوده و زارعین می توانند به همان صورتی که کود پتاسی را به روش های دیگر به زمین می دهند، همراه با آب آبیاری در طول فصل رشد وارد سیستم قطره ای نمایند.
کوددهی در سیستم آبیاری قطره ای:
برای تزریق عنصرهای لازم به گیاه از طریق سیستم آبیاری قطره ای این عنصرها باید به صورت محلول باشند، لذا تزریق کود در سیستم آبیاری قطره ای با یکی از این دو روش انجام می شود:
الف – مخزن های تزریق کود:
این دستگاه به صورت موازی با دستگاه کنترل مرکزی نصب می شود، با توجه به وجود آمدن اختلاف فشار بین آب ورودی و خروجی مخزن کود، آب از داخل آن همراه با کود محلول، کم کم وارد شبکه می شود. اختلاف فشار بوسیله شیر فلکه ای که بر روی دستگاه کنترل مرکزی نصب شده به وجود می آید. هرچه اختلاف فشار با بستن شیر فلکه زیادتر شود آب بیشتری از مخزن عبور کرده و در نتیجه کود داخل آن سریعتر خالی می شود.
2- پمپ های تزریق کود:
پمپ های تزریق کود؛ پمپ های کوچکی هستند که با نیروی برق یا انرژی آبی که در لوله کنترل مرکزی سیستم جمع شده است، کار می کنند. این پمپ ها کود محلول را از مخزن بدون فشار می مکند و در سیستم تزریق می کنند. تحقیقات نشان داده است که کوددهی همراه با آبیاری، تولید محصول را بیشتر و کارایی آب و کود را نیز بهتر و بیشتر می کند.
کوددهی از راه چاله کود:
روش چاله کود، قرار دادن کودهای آلی و شیمیایی در خاک است. این روش برای باغ های میوه مورد استفاده قرار می گیرد که دارای مشکل زردبرگی آهکی شده اند، با این حال فواید زیادی دارد و اجرای آن در هر باغی می تواند مفید باشد. در این روش، کود با مقدار کمی از خاک مخلوط می شود. در حقیقت به جای آنکه کود با همه خاک مخلوط شود به مقدار کمی از خاک اضافه می شود و در این حالت تنها قسمتی از خاک تقویت شده و عنصر غذایی بیشتری دریافت می کند. البته مشکلی که در این روش وجود دارد، محدود شدن رشد ریشه است. استفاده از چاله کود در سیستم آبیاری قطره ای به صورتی است که چاله کودها در زیر قطره چکان ها حفر می شوند به این ترتیب، ریشه در قسمت مرطوب خاک به خوبی رشد می کند، هم چنین می تواند از خاک تقویت شده در چاله کود هم استفاده بیشتری برد. در باغهای چندین ساله که با روش آبیاری قطره ای آبیاری می شوند نیز می توان چاله کود را زیر قطره چکان ها حفر کرد، ولی باید دقت نمود که کمترین خسارت را به ریشه ها وارد کند، زیرا در زیر قطره چکان ها ریشه های زیادی رشد کرده اند.