نقش موثر زنان روستايي در توليد و توسعه پايداركشاورزي
امروزه اهميت توسعه روستايي و نقش حياتي آن در توسعه و پيشبرد كشور بر هيچ كس پوشيده نيست و به باور كارشناسان و دست اندركاران امر، تحقق اين امر مهم بيش از هر چيز ديگري در گرو توسعه منابع انساني است به همين اعتبار اولويت رشد و توسعه منابع انساني بر ساير وجوه توسعه روستايي ، امري انكارناپذير مي نمايد. پس توسعه منابع انساني عامل كليدي و پيش شرط براي دستيابي به توسعه پايدار روستايي است و رسيدن به اهداف توسعه بدون استفاده از نيمي از پيكره جامعه يعني زنان ، امري غير ممكن خواهد بود و به همين دليل زنان روستايي آموزش ديده نقش موثري در توسعه روستايي خواهند داشت . با توجه به اينكه زنان روستايي وظايف و نقشهاي متعددي بر عهده دارند از جمله همسر، مادر، توليدكننده محصولات زراعي و شريك در فعاليتهاي دامداري، كاشت،داشت ،برداشت،فرآوري،بازاررساني و فعاليت در امور خانه و... با وجود اين زن روستايي با محدوديت ها و تنگناهاي زيادي روبرو هستند.آنها در دسترسي به زمين،اعتبارات و نيز خدمات ترويجي نسبت به مردان مشكلات بيشتري دارند.زنان روستايي بيشتر فعاليتهاي توليدي در بخش كشاورزي را انجام مي دهند. طبق آمار موجود حدود 5/6 ميليون نفر از زنان روستايي بطور مستقيم در كاشت،داشت و برداشت محصولات كشاورزي حضور فعال دارندعلاوه بر اين دختران روستايي نيز از كودكي به فعاليت كشاورزي و دامپروري مشغول مي شوند. با توجه به نقش مشاركت زنان در فرايند توسعه بايستي برنامه هاي توسعه و پروژه ها بگونه اي طراحي شوند كه متضمن يكپارچه سازي و مشاركت زنان در تمامي سطوح باشد. از جمله برنامه هاي مهم دفتر امور زنان وزارت جهاد كشاورزي آموزش توانمند سازي زنان روستايي است كه اين طرح در استان هرمزگان نيز اجرا مي گردد. يكي از اهداف مهم اين طرح آموزش زنان جهت رسيدن به توسعه روستايي و نيز توسعه فعاليتهاي بخش كشاورزي است كه جهت آشنايي بيشتر با اهداف اين طرح و اقدامات انجام شده گفتگويي با خانم افسانه بخشي ، مسئول آموزش زنان روستايي سازمان جهاد كشاورزي استان هرمزگان انجام شده كه با هم مي خوانيم :
در ابتدا در خصوص توانمند سازي زنان روستايي و ضرورت آن توضيح دهيد؟
توانمندسازي فرايندي است كه طي آن فرد براي غلبه بر موانع پيشرفت، فعاليتهايي انجام مي دهد كه بر اساس نيازها و خواسته هاي دروني خود مي باشد كه پس از آگاهي از آن خواسته ها جرأت دستيابي به هدف را در خود تقويت مي كند و از توانايي لازم براي عملي ساختن خواسته هاي خود برخوردار مي شود. زنان روستايي بخش قابل توجهي از وقت و انرژي خود را در قالب تعهدات خانوادگي صرف فعاليتهايي مي كنند كه غالبا در محاسبات توليد و درآمد ملي ناديده گرفته مي شود و عمده ترين بازتاب اين ناديده انگاري در افزايش نابرابري و كاهش بهره مندي آنها از منابع ديده مي شود لذا در خصوص زنان روستايي نيز واژه توانمند سازي را مي توان سطحي از توسعه مرزي دانست كه فرد بواسطه آن امكان انتخاب بر اساس خواست هاي خود مي يابد و بر موانع پيشرفت غلبه مي يابد.
زنان روستايي چه نقشي در توليد و توسعه روستايي دارند؟
جايگاه و نقش زن روستايي در توسعه كشاورزي بر كسي پوشيده نيست. براساس اطلاعات و آمار فائو زنان روستايي حدود 40 درصد فعاليتهاي كشاورزي را به خود اختصاص مي دهند. در حقيقت زنان روستايي به عنوان نيروي كار جمعيت زيادي را در همه كشورهاي در حال رشد و از جمله كشور ايران تشكيل مي دهند واين جمعيت در برخي از كشورها به بيش از 80درصد نيروي فعال در بخش كشاورزي مي رسد. دراستان هرمزگان نيز بخش وسيعي از توليدات كشاورزي،فراورده هاي دامي بر عهده زنان بوده و جمعيت زنان ودختران روستايي بالاي 15 سال حدود 300 هزار نفر برآورد مي شود كه يك چهارم جمعيت استان را تشكيل مي دهد.اگر بخواهيم نقش زنان روستايي را در توسعه روستا بيان نماييم مي توان به نقش عمده آنها در فعاليتهاي كشاورزي و توليدات دامي ،زراعي و باغي ، صنايع دستي روستايي و نيز فراوري و نگهداري و فروش محصولات كشاورزي اشاره كرد.
در كاهش ضايعات كشاورزي چطور ؟
اين بحث نيز توجه مسئولان بخش كشاورزي را به خود جلب كرده و آموزش هاي لازم در جهت افزايش سطح آگاهي و انديشه زنان و دختران روستايي صورت مي پذيرد و آنان از آخرين دستاوردهاي عملي و نحوه تغيير و تبديل فراوري محصولات مختلف كشاورزي به مواد جديد آگاهي مي يابند و اين امر جز از طريق توجه خاص به آموزش ميسر نخواهد شد.
در زمينه آموزش زنان روستايي چه طرحهايي اجرا مي شود؟
با توجه به اهداف سازمان جهاد كشاورزي در زمينه آموزش زنان روستايي كه مهمترين آن بحث توانمندسازي زنان روستايي مي باشد از طريق طرحهاي آموزش زنان صورت مي گيرد كه اين طرح از طريق اجراي كلاسهاي آموزشي كوتاه مدت و بلندمدت،بازديد هاي آموزشي ، كارگاههاي آموزشي در زمينه هاي مختلف و عناوين متفاوت بر اساس نيازسنجي انجام شده صورت مي پذيرد. كارگاههاي الگويي آموزشي اشتغالزا نيز با هدف الگوسازي فعاليتهاي اشتغالزا از جمله كارگاههاي پرورش طيور بومي ، دام و آبزيان در استخرهاي آب كشاورزي ، پرورش قارچ خوراكي و... از ديگر اين برنامه هاست . يكي ديگر از طرحهاي مهم در اين زمينه طرح ايجاد و توسعه صندوقهاي اعتبارات خرد زنان روستايي و نيز طرح انتخاب و آموزش تسهيلگران توسعه روستايي مي باشد.
صندوقهاي اعتبارات خرد زنان روستايي چه هدفي را دنبال مي كند؟
از جمله اهداف اين طرح مي توان به توانمندسازي جامعه محلي از طريق ايجاد بستري مناسب براي مشاركت جمعي زنان در قالب گروههاي اعتبار - پس انداز، آگاه سازي زنان روستايي نسبت به توانمندي اقتصادي در روستا، ارتقاء مهارتهاي فردي واجتماعي زنان از طريق برنامه هاي آموزشي ، تجهيز و پس انداز و اعطاي وام هاي كوچك به خانوارهاي روستايي در جهت تامين منابع مالي درآمدزا اشاره نمود.
چند صندوق اعتبارات خرد زنان روستايي تاكنون ايجاد شده ؟
در حال حاضر 29 مورد صندوق اعتبارات خرد زنان در 29 روستاي استان ايجاده شده است كه اولين مورد در سال 1381 در روستاي تخت و آخرين آن نيز در سال گذشته در روستاي كوه حيدر بشاگرد مي باشد كه انشالله اين طرح با توجه به استقبال زنان روستايي در ساليان آتي نيز توسعه خواهد يافت.در حال حاضر اين صندوقها در روستاهاي تابعه شهرستانهاي جاسك، حاجي آباد، رودان، ميناب ، بندرعباس و قشم ايجاد شده است.
نحوه عملكرد اين صندوقها را توضيح دهيد؟
پس از برگزاري جلسات توجيهي با توجه به نيازسنجي و زمينه يابي قبلي گروه محلي عضو صندوق مشخص مي شود و سپس در ادامه برگزاري جلسات توجيهي انتخاب مدير عامل وهيئت مديره صندوق صورت مي پذيرد و گروه به توافقات لازم در زمينه ميزان پرداخت سپرده ماهيانه، زمان برگزاري جلسات و ... دست مي يابند. در مرحله بعدي بايستي گروه در مدت شش ماه مبالغي را به عنوان سپرده به صندوق بسپارند و با كمك اعتباري ويژه اي كه سازمان جهاد كشاورزي به صندوق مي دهد گروهبندي افراد به دسته هاي مختلف كاري از جمله گروه دامداري، صنايع دستي،كشاورزي و ... تقسيم مي شوند كه بر اساس نوع كار و توانايي فرد مي باشد. در طول اين مدت آموزشهاي عمومي و اختصاصي نيز به گروههاي كاري ارائه مي شود و پس از آن اعطاي وام بر اساس اعتبارصندوق صورت مي پذيرد كه بر حسب طرح، نوع و زمان باز پرداخت متفاوت مي باشد.
از محاسن كار مي توان به در اختيار قرار دادن منابع مالي مورد نياز جهت طرحهاي اشتغالزاي كوچك بدون بروكراسي اداري مي باشد كه با توجه به اينكه صندوق در روستا تشكيل مي شود از رفت و آمدها و هزينه هاي ديگر نيز جلوگيري مي گردد. ضمانت وامها نيز بصورت گروهي از افراد همان گروه كاري مي باشد كه از محاسن ديگر طرح مي باشد. در حال حاضر نيز حدود 1400 نفر از زنان روستايي تحت پوشش قرار داده است.
براي ارتقاء سطح آموزشي و مهارتي زنان روستايي در فعاليتهاي توليدي و كشاورزي چه راهكارهايي را پيشنهاد مي كنيد؟
سرمايه گذاري در آموزش زنان روستايي موجب ارتقاي سطح بهره وري ، افزايش توليد و درآمد خواهد شد . معمولا اجراي طرحهايي مانند طرحهاي توسعه صندوقهاي اعتبارات خرد زنان روستايي با توجه به توانمند سازي زنان در ابعاد مختلف با بهره گيري از آموزشهاي عمومي مانند اصول مشاركت، تسهيلگري ، كارآفريني مقدماتي و پيشرفته و آموزشهاي تخصصي بخش كشاورزي و نيز بهره مندي از منابع مالي جهت گسترش فعاليتهاي درآمدزا از طرحهاي توسعه اي پايدار محسوب مي شود كه مي تواند زمينه ساز و بسترساز اجراي طرحهاي اشتغالزايي در روستا ها باشد.
بطور كلي فعاليتهاي مربوط به امور زنان روستايي با توجه به حجم اندك اعتبارات طرحها نسبت به ميزان متقاضيان بخش پاسخگوي نياز در اين زمينه نمي باشد. ضمن قدرداني از مسئولان سازمان جهاد كشاورزي هرمزگان در حمايت از فعاليتهاي امور زنان روستايي اميد مي رود كه با حمايت بيشتر مسئولان استان نيز در سالهاي آتي با توسعه فعاليتهاي آموزش زنان روستايي گامهاي بلندتري در جهت حمايت از اين قشر پر تلاش بردارد.
در ابتدا در خصوص توانمند سازي زنان روستايي و ضرورت آن توضيح دهيد؟
توانمندسازي فرايندي است كه طي آن فرد براي غلبه بر موانع پيشرفت، فعاليتهايي انجام مي دهد كه بر اساس نيازها و خواسته هاي دروني خود مي باشد كه پس از آگاهي از آن خواسته ها جرأت دستيابي به هدف را در خود تقويت مي كند و از توانايي لازم براي عملي ساختن خواسته هاي خود برخوردار مي شود. زنان روستايي بخش قابل توجهي از وقت و انرژي خود را در قالب تعهدات خانوادگي صرف فعاليتهايي مي كنند كه غالبا در محاسبات توليد و درآمد ملي ناديده گرفته مي شود و عمده ترين بازتاب اين ناديده انگاري در افزايش نابرابري و كاهش بهره مندي آنها از منابع ديده مي شود لذا در خصوص زنان روستايي نيز واژه توانمند سازي را مي توان سطحي از توسعه مرزي دانست كه فرد بواسطه آن امكان انتخاب بر اساس خواست هاي خود مي يابد و بر موانع پيشرفت غلبه مي يابد.
زنان روستايي چه نقشي در توليد و توسعه روستايي دارند؟
جايگاه و نقش زن روستايي در توسعه كشاورزي بر كسي پوشيده نيست. براساس اطلاعات و آمار فائو زنان روستايي حدود 40 درصد فعاليتهاي كشاورزي را به خود اختصاص مي دهند. در حقيقت زنان روستايي به عنوان نيروي كار جمعيت زيادي را در همه كشورهاي در حال رشد و از جمله كشور ايران تشكيل مي دهند واين جمعيت در برخي از كشورها به بيش از 80درصد نيروي فعال در بخش كشاورزي مي رسد. دراستان هرمزگان نيز بخش وسيعي از توليدات كشاورزي،فراورده هاي دامي بر عهده زنان بوده و جمعيت زنان ودختران روستايي بالاي 15 سال حدود 300 هزار نفر برآورد مي شود كه يك چهارم جمعيت استان را تشكيل مي دهد.اگر بخواهيم نقش زنان روستايي را در توسعه روستا بيان نماييم مي توان به نقش عمده آنها در فعاليتهاي كشاورزي و توليدات دامي ،زراعي و باغي ، صنايع دستي روستايي و نيز فراوري و نگهداري و فروش محصولات كشاورزي اشاره كرد.
در كاهش ضايعات كشاورزي چطور ؟
اين بحث نيز توجه مسئولان بخش كشاورزي را به خود جلب كرده و آموزش هاي لازم در جهت افزايش سطح آگاهي و انديشه زنان و دختران روستايي صورت مي پذيرد و آنان از آخرين دستاوردهاي عملي و نحوه تغيير و تبديل فراوري محصولات مختلف كشاورزي به مواد جديد آگاهي مي يابند و اين امر جز از طريق توجه خاص به آموزش ميسر نخواهد شد.
در زمينه آموزش زنان روستايي چه طرحهايي اجرا مي شود؟
با توجه به اهداف سازمان جهاد كشاورزي در زمينه آموزش زنان روستايي كه مهمترين آن بحث توانمندسازي زنان روستايي مي باشد از طريق طرحهاي آموزش زنان صورت مي گيرد كه اين طرح از طريق اجراي كلاسهاي آموزشي كوتاه مدت و بلندمدت،بازديد هاي آموزشي ، كارگاههاي آموزشي در زمينه هاي مختلف و عناوين متفاوت بر اساس نيازسنجي انجام شده صورت مي پذيرد. كارگاههاي الگويي آموزشي اشتغالزا نيز با هدف الگوسازي فعاليتهاي اشتغالزا از جمله كارگاههاي پرورش طيور بومي ، دام و آبزيان در استخرهاي آب كشاورزي ، پرورش قارچ خوراكي و... از ديگر اين برنامه هاست . يكي ديگر از طرحهاي مهم در اين زمينه طرح ايجاد و توسعه صندوقهاي اعتبارات خرد زنان روستايي و نيز طرح انتخاب و آموزش تسهيلگران توسعه روستايي مي باشد.
صندوقهاي اعتبارات خرد زنان روستايي چه هدفي را دنبال مي كند؟
از جمله اهداف اين طرح مي توان به توانمندسازي جامعه محلي از طريق ايجاد بستري مناسب براي مشاركت جمعي زنان در قالب گروههاي اعتبار - پس انداز، آگاه سازي زنان روستايي نسبت به توانمندي اقتصادي در روستا، ارتقاء مهارتهاي فردي واجتماعي زنان از طريق برنامه هاي آموزشي ، تجهيز و پس انداز و اعطاي وام هاي كوچك به خانوارهاي روستايي در جهت تامين منابع مالي درآمدزا اشاره نمود.
چند صندوق اعتبارات خرد زنان روستايي تاكنون ايجاد شده ؟
در حال حاضر 29 مورد صندوق اعتبارات خرد زنان در 29 روستاي استان ايجاده شده است كه اولين مورد در سال 1381 در روستاي تخت و آخرين آن نيز در سال گذشته در روستاي كوه حيدر بشاگرد مي باشد كه انشالله اين طرح با توجه به استقبال زنان روستايي در ساليان آتي نيز توسعه خواهد يافت.در حال حاضر اين صندوقها در روستاهاي تابعه شهرستانهاي جاسك، حاجي آباد، رودان، ميناب ، بندرعباس و قشم ايجاد شده است.
نحوه عملكرد اين صندوقها را توضيح دهيد؟
پس از برگزاري جلسات توجيهي با توجه به نيازسنجي و زمينه يابي قبلي گروه محلي عضو صندوق مشخص مي شود و سپس در ادامه برگزاري جلسات توجيهي انتخاب مدير عامل وهيئت مديره صندوق صورت مي پذيرد و گروه به توافقات لازم در زمينه ميزان پرداخت سپرده ماهيانه، زمان برگزاري جلسات و ... دست مي يابند. در مرحله بعدي بايستي گروه در مدت شش ماه مبالغي را به عنوان سپرده به صندوق بسپارند و با كمك اعتباري ويژه اي كه سازمان جهاد كشاورزي به صندوق مي دهد گروهبندي افراد به دسته هاي مختلف كاري از جمله گروه دامداري، صنايع دستي،كشاورزي و ... تقسيم مي شوند كه بر اساس نوع كار و توانايي فرد مي باشد. در طول اين مدت آموزشهاي عمومي و اختصاصي نيز به گروههاي كاري ارائه مي شود و پس از آن اعطاي وام بر اساس اعتبارصندوق صورت مي پذيرد كه بر حسب طرح، نوع و زمان باز پرداخت متفاوت مي باشد.
از محاسن كار مي توان به در اختيار قرار دادن منابع مالي مورد نياز جهت طرحهاي اشتغالزاي كوچك بدون بروكراسي اداري مي باشد كه با توجه به اينكه صندوق در روستا تشكيل مي شود از رفت و آمدها و هزينه هاي ديگر نيز جلوگيري مي گردد. ضمانت وامها نيز بصورت گروهي از افراد همان گروه كاري مي باشد كه از محاسن ديگر طرح مي باشد. در حال حاضر نيز حدود 1400 نفر از زنان روستايي تحت پوشش قرار داده است.
براي ارتقاء سطح آموزشي و مهارتي زنان روستايي در فعاليتهاي توليدي و كشاورزي چه راهكارهايي را پيشنهاد مي كنيد؟
سرمايه گذاري در آموزش زنان روستايي موجب ارتقاي سطح بهره وري ، افزايش توليد و درآمد خواهد شد . معمولا اجراي طرحهايي مانند طرحهاي توسعه صندوقهاي اعتبارات خرد زنان روستايي با توجه به توانمند سازي زنان در ابعاد مختلف با بهره گيري از آموزشهاي عمومي مانند اصول مشاركت، تسهيلگري ، كارآفريني مقدماتي و پيشرفته و آموزشهاي تخصصي بخش كشاورزي و نيز بهره مندي از منابع مالي جهت گسترش فعاليتهاي درآمدزا از طرحهاي توسعه اي پايدار محسوب مي شود كه مي تواند زمينه ساز و بسترساز اجراي طرحهاي اشتغالزايي در روستا ها باشد.
بطور كلي فعاليتهاي مربوط به امور زنان روستايي با توجه به حجم اندك اعتبارات طرحها نسبت به ميزان متقاضيان بخش پاسخگوي نياز در اين زمينه نمي باشد. ضمن قدرداني از مسئولان سازمان جهاد كشاورزي هرمزگان در حمايت از فعاليتهاي امور زنان روستايي اميد مي رود كه با حمايت بيشتر مسئولان استان نيز در سالهاي آتي با توسعه فعاليتهاي آموزش زنان روستايي گامهاي بلندتري در جهت حمايت از اين قشر پر تلاش بردارد.