ايستادگي در مقابل تازيانه هاي خشكسالي با مصرف بهينه آب
مردم هرمزگان در حالي فصل بهار سال 1387 را سپري مي كنند كه شاهد تداوم طولاني ترين پريود خشكسالي دوران خود مي باشند و اين علي رغم بارش نسبتا خوب اتفاق افتاده در برخي استانهاي كشور مي باشد. در تعريف خشكسالي بايد گفت كاهش و بي نظمي بارندگي به حدي كه روند رشد عادي حيات و توليد محصول و رابطه متوازن و متعارف انسان و محيط مختل گردد . در صورتيكه چرخه آبي مختل شود به نام خشكسالي آبي و سپس به تشديد نياز آبي و اثر آن بر گياهان ، خشكسالي زراعي بوجود مي آيد.
بررسي آمار بارندگي طي 11 سال گذشته از سال آبي 1378- 1377 لغايت سال آبي 1386- 1387، بيانگر45 درصد كاهش بارندگي نسبت به ميانگين بارش بلند مدت استان مي باشد.ودر اين دوره آماري تنهاسال آبي 84-83 است كه داراي بارش نسبتا خوبي بوده است.
تحت اين شرايط علي رغم بارش هاي نسبي حادث شده در برخي از مناطق استان در سال آبي (87-86) ميانگين بارندگي در سطح استان نسبت به دوره آماري ، حدود 44% نرمال مي باشد و كاهش معادل 56% را نشان مي دهد و اين در حالي است كه فصل بارش اين خطه از كشور سپري شده و در ماههاي باقيمانده از سال آبي سهم بارش چنداني وجود ندارد .
تداوم خشكسالي در سال جاري و از طرفي پراكنش زماني و مكاني نا مناسب بارشهاي استان و همچنين اثرات نامطلوب ناشي از تداوم خشكساليهاي چندين ساله باعث شده است كه منابع پايه در شرايط بسيار ضعيف و رو به زوال قرار گيرد.
استان هرمزگان كه طعم تلخ خشكسالي ده ساله را چشيده است متحمل خسارات و آسيبهاي بسياري شده است . خشكيدن منابع آبي اعم از چشمه ها ، قنوات وبطور كلي كاهش منابع آبي موجب مهاجرت اجباري روستائيان شده است واين در حاليست كه با وجود بارندگيهاي نسبتاً مناسب برخي مناطق، شهرها نيز در وضعيت مطلوبي از نظر آب آشاميدني قرار ندارند و حيات طبيعي گياهي و جانوري نيز به شدت تهديد مي شود . كشاورزي و توليدات دامي در بحراني ترين وضعيت ، دچار كم آبي و در معرض هجوم آفات و بيماري هاي مختلف هستند. لازم است با توجه به نياز روز افزون به آب ، ا فزايش جمعيت و برنامه هاي توسعه استان و با التفات به خشكساليهاي پيش آمده ،رويكردي بنيادين و زير بنايي متفاوت با روندي كه تا كنون در جهت مقابله با خشكسالي طي شده است اتخاذ نمود ، چرا كه هم اكنون اين سؤال مطرح است كه در صورت تداوم خشكسالي در سالهاي آتي باز هم برنامه هاي موجود جوابگو نخواهد بود .
كارشناسان معتقدند خشكساليهاي سنوات گذشته چنان لطمات جبران ناپذيري را ايجاد كرده است كه حتي با وقوع ترسالي در سالهاي آتي نيز جبران نخواهد شد ، لذا هر چند هنوز هم برنامه هاي پيشگيري در اولويت اول مي باشد ولي انجام اقداماتي در جهت حفظ منابع موجود ، بهره برداري بهينه از منابع آبي ، افزايش راندمان ، تغيير روشها كه در نهايت به تداوم مقاومت در مقابل خشكسالي كمك خواهد كرد بايستي مد نظر قرار گيرد.
براي مقابله با خشكسالي در كشور كميته اي نيز تحت عنوان مديريت خشكسالي در دولت تشكيل شده كه برنامه هايي را براي مقابله با اين بحران در دست اجرا دارد اما اين تنها راه حل ممكن و اثرگذار براي كاهش اثرات اين پديده نيست چرا كه اين مردم هستند كه مي توانند به عنوان بزرگترين طيف مخاطبان خشكسالي به گذر از اين بحران كمك كنند. متاسفانه به نظر مي رسد تصور عمومي مبني بر اين باشد كه بارندگي هاي سال گذشته كه به نحو چشمگيري كشور را تحت تاثير قرارداد و در مقطع زماني خود باعث بروز مشكلاتي هم در كشور گرديد قطعا نبايد باعث كم آبي در تابستان شود. اما واقعيت اين است كه بارشها به نحوي بوده است كه سرشاخه هاي اصلي تامين آب كشور بهره چنداني از اين بارشها نداشته و از سوي ديگر برفي كه باريد نيز برف پر آبي نبوده است. با تمام اين شرايط استفاده صحيح از آب شرب، تصفيه فاضلاب و بازيافت و توسعه اين شبكه از برنامه هاي مهم دولت است اما مردم بايد اين مسئله را در ذهن خود نهادينه كنند كه از صرفه جويي در مصرف آب بهره خواهند برد و در صورت اتلاف آب قطعا خود متضرر مي شوند.
به گفته برخي كارشناسان اين پديده قابل پيش بيني نيست اما به دليل اينكه خشكسالي جزئي از ذات برخي كشورهاي خشك ونيمه خشك است مانند كشور ما، بنابراين بايد حداكثر امكانات و تجيهزات در كشوربراي رساندن خسارات اين پديده به حداقل ، به كار گرفته شود. متخصصان بر اين عقيده اند كه بي توجهي به خشكسالي طي سالهايي كه از نظر اقليمي شرايط مطلوبي وجود دارد و در مقابل اقدامات آني و فوري همچون تشكيل ستاد بحران و تخصيص اعتبارات ويژه در زماني كه اين پديده بروز مي كند ، بطور حتم تنها بصورت مسكني عمل مي كند كه بطور مقطعي دردهاي كشاورزان را آرام مي كند اما در دراز مدت خسارات ناشي از خشكسالي پيامدهاي ناخوشايندي را به دنبال دارد كه جبران در برخي نقاط تا مدتهاي طولاني غير ممكن است.
در طي سالهاي خشكسالي بخش كشاورزي و منابع طبيعي هرمزگان بيشترين آسيب و خسارت را متحمل شده است اما براي تداوم توليدات كشاورزي كه ضامن امنيت غذايي جامعه بوده و همچنين زندگي و معيشت اقتصادي بيش از 110 هزار بهره بردار و كشاورز اين استان چه بايد كرد؟ راهكارهاي موثر كدامند؟
معاون توليدات گياهي سازمان جهاد كشاورزي هرمزگان معتقد است : ''تغيير الگوي كشت كشاورزان يكي از راهكارهاي موثر در كاهش اثرات خشكسالي است''. سيد حسن حسيني مي افزايد: '' اولويت دهي به اقدامات زير بنائي جهت تأمين آب و جلوگيري از هدر رفت منابع آبي در هنگام وقوع بارندگي، استفاده بهينه از منابع آبي و بالا بردن راندمان استفاده از آب با بهره گيري از روشهاي جديد، جلوگيري از هدر رفت منابع خاكي ، كاهش فرسايش،كنترل رسوب و حفظ توان بالقوه آنها و تداوم اشتغال در بخش كشاورزي و منابع طبيعي و يافتن بهترين الگوهاي كشت متناسب با وضعيت خشكي و خشكسالي استان از جمله سياستهاي مهم اين سازمان است و در اين راستا نيز طرحهاي مطلوبي اجرا شده است. ''
در حال حاضر نيز شاهد اثرات خشكسالي هستيم افت شديد سفره هاي آب زيرزميني كه باعث كاهش آبدهي چشمه ها، قنوات و چاهها شده و در نتيجه آن آب مورد نياز مزارع و باغات تامين نگرديده و در اثر كمبود آب موردنياز آبياري مزارع و باغات بصورت مستقيم باعث كاهش توليد و يا كاهش سطح كشت شده است.
حسيني استفاده از روش هاي نوين آبياري قطره اي را در افزايش راندمان آبياري و نيز به جهت صرفه جويي در مصرف آب بسيار موثر مي داند و بر اجراي راهكارهاي ديگري مانند تقويت گياهان جهت بالا بردن مقاومت آن به خشكي با مصرف كودهاي پتاسه و ريز مغذي و معرفي اثر بخشي آن به كشاورزان و باغداران بر اساس ضرورت آزمون خاك ، توسعه احداث گلخانه ها جهت كشت محصولات در شرايط كنترل شده بمنظور كاهش خسارت خشكسالي و افزايش توليد و آزاد شدن اراضي جهت كاشت محصولات استراتژيك و استفاده بهينه از منابع آب موجود تاكيد مي كند. بر اساس آمارهاي اعلام شده از سوي مسئولان وكارشناسان در حال حاضر نزولات جوي در كشور 44درصد كاهش يافته است و 16 استان كشور در معرض خشكسالي شديد و يا بسيار شديد هستند كه با اين روند، خشكسالي در كشور طي 40 سال اخير بي سابقه بوده است بطوري كه بر اثر خشكسالي كشت هاي ديم در كشور 20تا 50درصد خسارت ديده اند و امسال در بخش كشاورزي در برخي استانها شاهد افت محصول خواهيم بود. از آنجا كه بخش كشاورزي بزرگترين عامل مصرف آب شيرين است بايد اساسي ترين اصول مديريت منابع براي مقابله با اين بحران بر افزايش بازدهي استفاده از آب معطوف شود.
در اين راستا اجراي طرحهايي همچون آبخيزداري، آبخوان داري، ذخيره نزولات ، جلوگيري از افزايش اراضي كم بازده ، باروري ابرها و شيرين كردن آبهاي شور از جمله اقدامات افزايش دهنده بازدهي آب و مقابله با خشكسالي است. متخصصان معتقدند ذخيره نزولات يكي از راهكارهاي ضروري و اساسي براي مقابله با اين پديده در ميان مدت است كه ذخيره سازي بارش هاي بارندگي هاي در فصول باران زا براي نفوذ و تغذيه سفره هاي آب زير زميني اهميت بسياري دارد.
آنچه مسلم است با اتخاذ تدابير لازم از سوي مسئولان و مشاركت همگاني همراه با ترويج فرهنگ صرفه جويي هم در مصارف شهري و هم در بخش كشاورزي اين پديده شوم را بايد با استفاده از علم، واقع نگري و آينده نگري به امري طبيعي و با كمترين خسارت تبديل كرده و درد تازيانه هاي آن را با شدت كمتري تحمل نماييم و اين نيازمند يك عزم همگاني و فشردن دست همياري مردم و مسئولان است تا بتوان اين بحران را پشت سر نهاد.
بررسي آمار بارندگي طي 11 سال گذشته از سال آبي 1378- 1377 لغايت سال آبي 1386- 1387، بيانگر45 درصد كاهش بارندگي نسبت به ميانگين بارش بلند مدت استان مي باشد.ودر اين دوره آماري تنهاسال آبي 84-83 است كه داراي بارش نسبتا خوبي بوده است.
تحت اين شرايط علي رغم بارش هاي نسبي حادث شده در برخي از مناطق استان در سال آبي (87-86) ميانگين بارندگي در سطح استان نسبت به دوره آماري ، حدود 44% نرمال مي باشد و كاهش معادل 56% را نشان مي دهد و اين در حالي است كه فصل بارش اين خطه از كشور سپري شده و در ماههاي باقيمانده از سال آبي سهم بارش چنداني وجود ندارد .
تداوم خشكسالي در سال جاري و از طرفي پراكنش زماني و مكاني نا مناسب بارشهاي استان و همچنين اثرات نامطلوب ناشي از تداوم خشكساليهاي چندين ساله باعث شده است كه منابع پايه در شرايط بسيار ضعيف و رو به زوال قرار گيرد.
استان هرمزگان كه طعم تلخ خشكسالي ده ساله را چشيده است متحمل خسارات و آسيبهاي بسياري شده است . خشكيدن منابع آبي اعم از چشمه ها ، قنوات وبطور كلي كاهش منابع آبي موجب مهاجرت اجباري روستائيان شده است واين در حاليست كه با وجود بارندگيهاي نسبتاً مناسب برخي مناطق، شهرها نيز در وضعيت مطلوبي از نظر آب آشاميدني قرار ندارند و حيات طبيعي گياهي و جانوري نيز به شدت تهديد مي شود . كشاورزي و توليدات دامي در بحراني ترين وضعيت ، دچار كم آبي و در معرض هجوم آفات و بيماري هاي مختلف هستند. لازم است با توجه به نياز روز افزون به آب ، ا فزايش جمعيت و برنامه هاي توسعه استان و با التفات به خشكساليهاي پيش آمده ،رويكردي بنيادين و زير بنايي متفاوت با روندي كه تا كنون در جهت مقابله با خشكسالي طي شده است اتخاذ نمود ، چرا كه هم اكنون اين سؤال مطرح است كه در صورت تداوم خشكسالي در سالهاي آتي باز هم برنامه هاي موجود جوابگو نخواهد بود .
كارشناسان معتقدند خشكساليهاي سنوات گذشته چنان لطمات جبران ناپذيري را ايجاد كرده است كه حتي با وقوع ترسالي در سالهاي آتي نيز جبران نخواهد شد ، لذا هر چند هنوز هم برنامه هاي پيشگيري در اولويت اول مي باشد ولي انجام اقداماتي در جهت حفظ منابع موجود ، بهره برداري بهينه از منابع آبي ، افزايش راندمان ، تغيير روشها كه در نهايت به تداوم مقاومت در مقابل خشكسالي كمك خواهد كرد بايستي مد نظر قرار گيرد.
براي مقابله با خشكسالي در كشور كميته اي نيز تحت عنوان مديريت خشكسالي در دولت تشكيل شده كه برنامه هايي را براي مقابله با اين بحران در دست اجرا دارد اما اين تنها راه حل ممكن و اثرگذار براي كاهش اثرات اين پديده نيست چرا كه اين مردم هستند كه مي توانند به عنوان بزرگترين طيف مخاطبان خشكسالي به گذر از اين بحران كمك كنند. متاسفانه به نظر مي رسد تصور عمومي مبني بر اين باشد كه بارندگي هاي سال گذشته كه به نحو چشمگيري كشور را تحت تاثير قرارداد و در مقطع زماني خود باعث بروز مشكلاتي هم در كشور گرديد قطعا نبايد باعث كم آبي در تابستان شود. اما واقعيت اين است كه بارشها به نحوي بوده است كه سرشاخه هاي اصلي تامين آب كشور بهره چنداني از اين بارشها نداشته و از سوي ديگر برفي كه باريد نيز برف پر آبي نبوده است. با تمام اين شرايط استفاده صحيح از آب شرب، تصفيه فاضلاب و بازيافت و توسعه اين شبكه از برنامه هاي مهم دولت است اما مردم بايد اين مسئله را در ذهن خود نهادينه كنند كه از صرفه جويي در مصرف آب بهره خواهند برد و در صورت اتلاف آب قطعا خود متضرر مي شوند.
به گفته برخي كارشناسان اين پديده قابل پيش بيني نيست اما به دليل اينكه خشكسالي جزئي از ذات برخي كشورهاي خشك ونيمه خشك است مانند كشور ما، بنابراين بايد حداكثر امكانات و تجيهزات در كشوربراي رساندن خسارات اين پديده به حداقل ، به كار گرفته شود. متخصصان بر اين عقيده اند كه بي توجهي به خشكسالي طي سالهايي كه از نظر اقليمي شرايط مطلوبي وجود دارد و در مقابل اقدامات آني و فوري همچون تشكيل ستاد بحران و تخصيص اعتبارات ويژه در زماني كه اين پديده بروز مي كند ، بطور حتم تنها بصورت مسكني عمل مي كند كه بطور مقطعي دردهاي كشاورزان را آرام مي كند اما در دراز مدت خسارات ناشي از خشكسالي پيامدهاي ناخوشايندي را به دنبال دارد كه جبران در برخي نقاط تا مدتهاي طولاني غير ممكن است.
در طي سالهاي خشكسالي بخش كشاورزي و منابع طبيعي هرمزگان بيشترين آسيب و خسارت را متحمل شده است اما براي تداوم توليدات كشاورزي كه ضامن امنيت غذايي جامعه بوده و همچنين زندگي و معيشت اقتصادي بيش از 110 هزار بهره بردار و كشاورز اين استان چه بايد كرد؟ راهكارهاي موثر كدامند؟
معاون توليدات گياهي سازمان جهاد كشاورزي هرمزگان معتقد است : ''تغيير الگوي كشت كشاورزان يكي از راهكارهاي موثر در كاهش اثرات خشكسالي است''. سيد حسن حسيني مي افزايد: '' اولويت دهي به اقدامات زير بنائي جهت تأمين آب و جلوگيري از هدر رفت منابع آبي در هنگام وقوع بارندگي، استفاده بهينه از منابع آبي و بالا بردن راندمان استفاده از آب با بهره گيري از روشهاي جديد، جلوگيري از هدر رفت منابع خاكي ، كاهش فرسايش،كنترل رسوب و حفظ توان بالقوه آنها و تداوم اشتغال در بخش كشاورزي و منابع طبيعي و يافتن بهترين الگوهاي كشت متناسب با وضعيت خشكي و خشكسالي استان از جمله سياستهاي مهم اين سازمان است و در اين راستا نيز طرحهاي مطلوبي اجرا شده است. ''
در حال حاضر نيز شاهد اثرات خشكسالي هستيم افت شديد سفره هاي آب زيرزميني كه باعث كاهش آبدهي چشمه ها، قنوات و چاهها شده و در نتيجه آن آب مورد نياز مزارع و باغات تامين نگرديده و در اثر كمبود آب موردنياز آبياري مزارع و باغات بصورت مستقيم باعث كاهش توليد و يا كاهش سطح كشت شده است.
حسيني استفاده از روش هاي نوين آبياري قطره اي را در افزايش راندمان آبياري و نيز به جهت صرفه جويي در مصرف آب بسيار موثر مي داند و بر اجراي راهكارهاي ديگري مانند تقويت گياهان جهت بالا بردن مقاومت آن به خشكي با مصرف كودهاي پتاسه و ريز مغذي و معرفي اثر بخشي آن به كشاورزان و باغداران بر اساس ضرورت آزمون خاك ، توسعه احداث گلخانه ها جهت كشت محصولات در شرايط كنترل شده بمنظور كاهش خسارت خشكسالي و افزايش توليد و آزاد شدن اراضي جهت كاشت محصولات استراتژيك و استفاده بهينه از منابع آب موجود تاكيد مي كند. بر اساس آمارهاي اعلام شده از سوي مسئولان وكارشناسان در حال حاضر نزولات جوي در كشور 44درصد كاهش يافته است و 16 استان كشور در معرض خشكسالي شديد و يا بسيار شديد هستند كه با اين روند، خشكسالي در كشور طي 40 سال اخير بي سابقه بوده است بطوري كه بر اثر خشكسالي كشت هاي ديم در كشور 20تا 50درصد خسارت ديده اند و امسال در بخش كشاورزي در برخي استانها شاهد افت محصول خواهيم بود. از آنجا كه بخش كشاورزي بزرگترين عامل مصرف آب شيرين است بايد اساسي ترين اصول مديريت منابع براي مقابله با اين بحران بر افزايش بازدهي استفاده از آب معطوف شود.
در اين راستا اجراي طرحهايي همچون آبخيزداري، آبخوان داري، ذخيره نزولات ، جلوگيري از افزايش اراضي كم بازده ، باروري ابرها و شيرين كردن آبهاي شور از جمله اقدامات افزايش دهنده بازدهي آب و مقابله با خشكسالي است. متخصصان معتقدند ذخيره نزولات يكي از راهكارهاي ضروري و اساسي براي مقابله با اين پديده در ميان مدت است كه ذخيره سازي بارش هاي بارندگي هاي در فصول باران زا براي نفوذ و تغذيه سفره هاي آب زير زميني اهميت بسياري دارد.
آنچه مسلم است با اتخاذ تدابير لازم از سوي مسئولان و مشاركت همگاني همراه با ترويج فرهنگ صرفه جويي هم در مصارف شهري و هم در بخش كشاورزي اين پديده شوم را بايد با استفاده از علم، واقع نگري و آينده نگري به امري طبيعي و با كمترين خسارت تبديل كرده و درد تازيانه هاي آن را با شدت كمتري تحمل نماييم و اين نيازمند يك عزم همگاني و فشردن دست همياري مردم و مسئولان است تا بتوان اين بحران را پشت سر نهاد.