آبیاری تحت فشار مصداق بارز اصلاح الگوی مصرف
قسمت اول:
اشاره:
استان هرمزگان از مناطق کم آب و گرم و خشک کشور است و در سالهای اخیر با خشکسالی های پی در پی دچار کم آبی شدید و مضاعف شده است. همین امر باعث گردیده تا کشاورزان بیشتر متوجه اهمیت موضوع شده و درصدد برآیند تا با استفاده از روشهای آبیاری تحت فشار بتوانند مشکل کم آبی خود را کاهش دهند و در این راه موفقیتهای چشمگیری داشته اند. زیرا با اجرای طرحهای آبیاری تحت فشار که منجر به افزایش راندمان آبیاری می گردد، نه تنها تنش آبی را مرتفع ساخته که در بعضی موارد افزایش سطح زیرکشت را نیز به دنبال داشته است.
شروع آبیاری تحت فشار در استان از سال 72 بوده و تاکنون نیز ادامه دارد. بطوریکه سالانه با ترویج این شیوه آبیاری در بین کشاورزان، سطح بیشتری از اراضی تحت پوشش این سیستم قرار می گیرند.
از ابتدا تا شروع برنامه چهارم (سال 84) 16994 هکتار از اراضی کشاورزی تحت پوشش آبیاری تحت فشار قرار گرفته و هم اکنون 31748 هکتار از اراضی استان با این روش آبیاری می شوند که در مجموع 21 درصد از اراضی آبی استان را شامل می شود که از شاخص 8 درصدی کشور جلوتر است.
طبق مطالعات امکان سنجی انجام شده پتانسیل بهره برداری جهت اجرای سیستم آبیاری تحت فشار 80000 هکتار بوده که تاکنون در 31748 هکتار از اراضی اجرا شده و امکان اجرای این سیستم در 49033 هکتار از اراضی وجود دارد.
در حال حاضر راندمان کلی آبیاری در اراضی که به روش سنتی آبیاری می شوند در حدود 35 درصد است. لیکن با اجرای سیستم های آبیاری تحت فشار می توان این مقدار را به 85 درصد در اراضی که به روش قطره ای و 70 درصد در سیستم بارانی افزایش داد.
مزایای آبیاری قطره ای:
- بهره گیری از منابع آب: کاهش تبخیر آب از سطح خاک، عدم وجود روان آب سطحی و کنترل نفوذ عمقی از جمله عواملی هستند که کاهش باعث مصرف آب و افزایش بازده آبیاری می شوند.
- رشد بهتر گیاه و افزایش محصول: در آبیاری قطره ای نیاز آبی گیاه روزانه تامین می شود لذا رطوبت خاک در منطقه توسعه ریشه در طول دوره رشد تقریباً ثابت می ماند و گیاه کمتر از نوسانهای تنش آب صدمه می بیند.
- کاهش زیان وارده به گیاه در اثر شوری آب: آبیاری قطره ای در استفاده از آب شور نسبت به سایر روش های مرسوم آبیاری متداول تر است و این امر را می توان به دو دلیل زیر دانست:
* در روش آبیاری قطره ای فاصله بین آبیاری کوتاه بوده و منطقه توسعه ریشه ها همواره خیس نگهداشته می شود لذا محلول خاک که ریشه های گیاه آب و مواد غذایی مورد نیاز خود را از آن دریافت می دارند تقریباً در طول دوره رشد گیاه رقیق مانده و غلظت نمک در آن کمتر است. حال آنکه در سایر روشها به دلیل زیاد بودن فاصله آبیاری، خاک در روزهای قبل از آبیاری نسبتاً خشکبوده و محلول خاک از نظر نمک غلیظ می گردد. جذب اب در چنین شرایطی باعث وارد شدن نمک به داخل گیاه و صدمه زدن به آن می شود.
* در آبیاری قطره ای حجم مرطوب شده خاک به طرف خارج از گیاه رو به گسترش بوده و نمک نیز در جبهه رطوبتی بطور مرتب از نقطه ریزش آب از قطره چکان به خارج از ان رانده می شود، بطوریکه اگر قطره چکان کنار گیاه در جای مناسبی قرار گرفته باشد نمک از دسترس ریشه دور می شود. البته عدم استقرار صحیح قطره چکان می تواند نمک را به طرف ریشه ها رانده و باعث صدمه زدن به آن شود.
امکان به کارگیری کود همراه با آبیاری: در این صورت خطر شسته شدن کودها به عمق خاک و یا خارج شدن آنها همراه با رواناب سطح وجود ندارد و در هزینه کودپاشی صرفه جویی شده و پخش کود یکنواخت می شود.
جلوگیری از رویش علف های هرز: آب قبل از وارد شدن به سیستم از صافی های مخصوص گذشته و تصفیه می شود لذا امکان وارد شدن بذر علف های هرز به داخل زمین وجود ندارد و همچنین تمام مزرعه آبیاری نمی شود و امکان رشد علف های هرز وجود ندارد.
نیاز به نیروی انسانی کمتر و صرفه جویی در انرژی: فشار آب در این سیستم به مراتب از سیستم بارانی کمتر است.
بالا بودن بازده آبیاری: در روش آبیاری قطره ای راندمان تا 85 درصد می رسد.
در هنگام آبیاری قطره ای می توان بین ردیف های حرکت کرده و عملیات هرس، وجین و برداشت محصول را انجام داد.
نگهداری سیستم آبیاری قطره ای:
سیستم آبیاری قطره ای در مقایسه با سایر روشهای آبیاری به مراقبت بیشتر و عملیات دقیق تر در تصفیه، کود دادن و نگهداری سیستم نیاز دارد. نگهداری سیستم در درجه اول مستلزم این است که قطره چکان ها از نظر توزیع یکنواخت آب و تامین نیاز آبی گیاه در وضع مناسبی باشد. در اغلب موارد این امر در ارتباط مستقیم با کاربر و کارکرد صحیح و مناسب فیلترهای تصفیه می باشد لذا صافی ها باید به طور متناوب تمیز شوند و کنترل عملکرد مطلوب قطره چکانها با اندازه گیری مقدار آبگذاری سیستم و همچنین دقت در تغییرات فشار از طریق نصب و قرائت مرتب فشارسنج در قسمت های مختلف شبکه مقدور است.
مسدود شدن قطره چکانها یک امر تدریجی است که در نتیجه رسوب املاح، مواد آلی یا مواد معلق موجود در آب ایجاد می گردد. برخی قطره چکانها را می توان بازکرده و با دست تمیز نمود برخی دیگر ممکن است با دست باز شده و با فشار آب شسته شود. هوای تحت فشار با فشار 5 تا 15 اتمسفر برای خارج کردن مانده های مواد آلی که بصورت ژله در قطره چکان ها با مجرای طولانی مانده اند از طریق اعمال به سر لوله های فرعی می تواند موفقیت آمیز باشد ولی بایستی دقت نمود ایا قطره چکان ها و اتصالات قدرت تحمل این فشار را دارند یا خیر.
بقایای مواد آلی مانند تکه های کوچک جلبک از توری صافی عبور کرده و وارد شبکه می شوند جلوگیری از رویش جلبکها در داخل لوله ها دارای اهمیت است. در صورت وجود مواد آلی و جلبک ها می توان یکی از سه روش زیر را به کار برد:
* استفاده از کلرین با غلظت 2 تا 5 میلی گرم در لیتر قبل از اتمام آبیاری.
* استفاده از آب ژوال با غلظت 1 تا 5 میلی گرم در لیتر هر پانزده روز یکبار.
* استفاده از سولفات مس با غلظت حدود 4 میلی گرم در لیتر( در صورتی که آب حاوی کربنات و بیکربنات نباشد.)
به طور کلی بهترین کار برای جلوگیری از انسداد قطره چکان ها پیشگیری است و عملیات پیشگیری را می توان بدین صورت انجام داد:
- آغشته نمودن آب با مواد شیمیایی در صورت لزوم که انتخاب نوع مواد شیمیایی و مقدار آن به کیفیت آب و غلظت املاح موثر در گفتگی ها بستگی دارد.
- انتخاب قطره چکان های مناسب برای آب مورد استفاده (برخی از قطره چکان ها نسبت به تجمع املاح و رسوب حساسیت کمتری از خود نشان می دهند.)
- شستشوی دستگاه به طور متناوب
- تصفیه آب قبل از رسیدن به قطره چکان ها( منظور استفاده از یک یا تمام فیلترهای شن، توری، سیلکون و حوضچه رسوبگیر است)
- همچنین رعایت نکات زیر می تواند در مدیریت و استفاده صحیح از سیستم نقش اساسی را ایفا می کند.
- شستشوی به موقع صافی ها
- استفاده از دستگاه شسشوی خودکار، در صورتی که آب مقدار زیادی رس به همراه داشته باشد.
- بازدید هفتگی از دستگاه های تزریق کود، تنظیم فشار، دبی سنج، فشارسنج و پمپ.
- بازدید ماهانه از طرز کار قطره چکان ها.
- تخلیه و شستشوی لوله های فرعی هر شش ماه یکبار.
- تزریق کود در مراحل اولیه رشد با فاصله های کوتاه تر.
- در صورت استفاده از کود یا مواد شیمیایی غلظت آنها نباید بیشتر از غلظت مجاز باشد و توصیه می شود یک ساعت پس از شروع کار سیستم و یک ساعت قبل از خاتمه آبیاری تزریق کود انجام گیرد.
- تنظیم آبیاری بر طبق حساسیت گیاه به آب در مراحل مختلف رشد.
- کوتاه کردن فاصله آبیاری ها در صورت شوری اب و خاک.
- اندازه گیری حجم آب داده شد، بر طبق تقویم ابیاری
- در صورت لزوم خودکار کردن سیستم در جهت کاهش نیروی کارگری.
کاربرد کود در سیستم آبیاری قطره ای:
یکی از مزایای آبیاری قطره ای کاربرد توام کود همراه با آب ابیاری است در این روش چون کود به طور مستقیم در اختیار هر گیاه قرار می گیرد کارایی مصرف آن افزایش می یابد. همچنین در نیروی کارگری، ماشین آلات و هزینه های انرژی نیز صرفه جویی می شود. در استفاده از کود باید به نکات زیر توجه شود تا از بروز هرگونه مشکل جلوگیری به عمل آید:
- کودهای مورد استفاده به سرعت در آب حل شوند.
- چنانچه دو یا چند ماده شیمیایی همراه با هم به سیستم تزریق شوند باید توجه داشت بین آنها واکنش شیمیایی که منجر به تولید رسوب گردد، رخ ندهد.
- کود تزریقی با مواد موجود در آب وارد واکنش شیمیایی نشود.
- کود از انواع خورنده نباشد.
- کود همیشه قبل از واحد تصفیه وارد سیستم شود.
برای حصول اطمینان قبل از تزریق مواد شیمیایی به سیستم قطره ای مقداری از آن را در ظرفی که محتوای آب آبیاری است با غلظت نسبتاً زیادتر از حد معمول ریخته و بهم بزنید، چنانچه پس از 24 ساعت آثاری از واکنشهای شیمیایی مشاهده شد از مصرف آن ماده در سیستم خودداری نمایید.
ادامه دارد ...